“Altijd is Kortjakje ziek” – het is zo’n liedje dat we allemaal kennen uit onze kindertijd. Maar heb je je ooit afgevraagd wat dit ogenschijnlijk simpele kinderliedje eigenlijk betekent? Wat is de werkelijke betekenis van de tekst, en waar komt het vandaan? Laten we dieper duiken in de geschiedenis en de verborgen lagen van dit mysterieuze Nederlandse deuntje.
De woorden van Altijd is Kortjakje ziek
Als je terugdenkt aan de woorden, herinner je je misschien iets als dit:
“Altijd is Kortjakje ziek,
Midden in de week maar ’s zondags niet.
’s Zondags gaat zij naar de kerk
Met een boek vol zilverwerk.
Altijd is Kortjakje ziek,
Midden in de week maar ’s zondags niet.”
Op het eerste gezicht lijkt het niet meer dan een verhaaltje over een ziek meisje dat, behalve op zondag, altijd wel een kwaaltje heeft. Best een beetje triest, toch? Maar zoals bij veel oude kinderliedjes, zit er meer achter deze ogenschijnlijk eenvoudige tekst dan je op het eerste gehoor zou denken.
Geen onschuldige verhaaltjes
De oorsprong van “Altijd is Kortjakje ziek” is niet helemaal duidelijk, maar de meeste bronnen wijzen naar de 18e eeuw. In die tijd waren kinderliedjes vaak niet bedoeld als onschuldige verhaaltjes, maar werden ze gebruikt om maatschappelijke commentaren te leveren of om bepaalde lessen over te brengen. Dat verklaart misschien waarom Kortjakje, ondanks haar voortdurende ziek zijn, toch elke zondag naar de kerk gaat.
De naam “Kortjakje” zelf roept ook vragen op. Het klinkt misschien als een koosnaam, maar sommige historici denken dat het een verwijzing zou kunnen zijn naar een prostituee. Kortjakjes waren soldaten hoeren die met het leger van napoleon optrokken. De naam komt van hun keurslijfjes. Ja, je leest het goed. Het “ziek zijn” van Kortjakje zou dan een eufemisme zijn voor de gevolgen van haar levensstijl, en de kerkbezoek op zondag een poging tot verlossing of boetedoening. In deze interpretatie krijgt het liedje ineens een veel donkerdere ondertoon, waarin de maatschappelijke positie van vrouwen in die tijd wordt weerspiegeld.
Hypochonder
Maar laten we even een lichtere kant belichten. Stel je voor dat Kortjakje gewoon een vrolijk, maar enigszins hypochonder meisje was dat de kerk gebruikte als haar wekelijkse uitje. Misschien was dat boek vol zilverwerk wel gewoon haar favoriete prentenboek, glimmend van de zilveren letters, waar ze trots mee pronkte tijdens de dienst. Dit beeld past veel beter bij de onschuldige kinderliedjes die we graag willen geloven dat ze zijn.
Speelse manieren
Toch blijft die herhaling van haar ziekte iets intrigerends hebben. Het roept de vraag op of er misschien een boodschap verscholen zit over gezondheid en welzijn. In een tijdperk zonder moderne geneeskunde was ziek zijn een veel serieuzer en gebruikelijker onderwerp. Door kinderen op deze manier kennis te laten maken met het idee van ziekte, kon men misschien proberen hen voor te bereiden op de harde realiteit van het leven.
Eenvoudige melodie
En wat te denken van de melodie? De eenvoudig te onthouden en vrolijke wijs draagt bij aan de populariteit van het liedje, maar staat in schril contrast met de sombere inhoud die sommige interpretaties suggereren. Misschien was dat juist de bedoeling – een contrast tussen de lichtheid van de melodie en de zwaarte van het onderwerp, waardoor het liedje blijft hangen in je hoofd en zijn boodschap effectief overbrengt.
Kortom, “Altijd is Kortjakje ziek” is een fascinerend stukje cultureel erfgoed dat, afhankelijk van je interpretatie, een scala aan betekenissen kan hebben. Of je het nu ziet als een simpel verhaaltje over een ziek meisje, een verborgen maatschappelijk commentaar, of gewoon een manier om kinderen te leren over de uitdagingen van het leven, het liedje blijft intrigeren en fascineren.
Meer informatie
De historie van het oud Hollandse kinderliedje “Tikke takke tonen”
Het verhaal achter “Daar was laatst een meisje loos”
Kinderliedjes die niet zo onschuldig zijn
Bronvermelding
Tekst: Marion Middendorp
© afbeelding: Kinderliedjes
